จะช่วยเกษตรกร ต้องช่วยให้จริง

จาก กรุงเทพธุรกิจออนไลน์

โดย : เกียรติอนันต์ ล้วนแก้ว

ช่วงเลือกตั้ง ว่าที่รัฐบาลใหม่ได้เคยให้สัญญากับเกษตรกรไว้ว่า จะรับจำนวนข้าวขาวเกวียนละ 15,000 บาท ข้าวหอมมะลิเกวียนละ 20,000 บาท

และมีการทำบัตรเครดิตเท่ากับวงเงินที่ได้รับจากการจำนำ  เกษตรกรจะได้มีเงินไปซื้อเมล็ดพันธุ์  ปุ๋ย  หรือเป็นค่าแรงจ้างคนงาน
 

ในเมื่อสาระสำคัญของนโยบายทั้งสองเรื่องนี้  คือ  รัฐจะเข้ามารับภาระความเสี่ยงจากการปลูกข้าวแทนชาวนา  โดยใช้เงินภาษีของคนทั้งประเทศ  คำถามที่รัฐบาลต้องตอบให้ได้ คือ  คุ้มกันหรือไม่ที่นำเงินของคนทั้งประเทศไปอุ้มคนเพียงกลุ่มเดียว  แถมยังไม่ได้ช่วยให้พวกเขาสามารถยืนหยัดอยู่ได้ด้วยตนเองในระยะยาว
 

หากรัฐบาลต้องการช่วยเหลือเกษตรกรให้มีชีวิตที่มั่นคงจริงๆ  ก็ต้องคิดให้ไกลกว่าแค่การรับจำนำข้าวและการให้สินเชื่อ  เพราะสิ่งเหล่านี้  ไม่ได้ช่วยให้เกษตรกรหลุดพ้นจากวังวนของความยากจนได้อย่างแท้จริง
 

ข้าวก็เหมือนสินค้าเกษตรอื่นๆ ที่ฝากชะตาไว้กับดินฟ้าอากาศและภาวะตลาดโลก  ซึ่งเป็นเรื่องที่อยู่นอกเหนือการควบคุมของเกษตรกร  ยิ่งตอนนี้  ต้นทุนการผลิตเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง  ความเสี่ยงจึงมากขึ้นตามไปด้วย  ข้าวเลยกลายเป็นสินค้าที่มีความเสี่ยงสูง  แต่ผลตอบแทนต่ำ
 

ลำพังการแก้ไขโดยการเข้าไปให้ความรู้กับเกษตรกร   ถ่ายทอดเทคโนโลยีใหม่ๆ  เพิ่มผลผลิตต่อไร่  โดยไม่ได้ให้หลักประกันว่ากำไรต่อไร่จะสูงขึ้นกว่าเดิม  คงจูงใจให้เกษตรเปิดรับวิธีการใหม่ๆ ได้ยาก  เพราะถึงจะได้ผลผลิตต่อไร่เพิ่มขึ้น  ถ้าขายแล้วยังขาดทุนเหมือนเดิม  ก็ไม่รู้จะเปลี่ยนวิธีทำไปทำไม
 

การเพิ่มผลผลิต  เป็นการเพิ่มปริมาณข้าวในตลาด  อาจส่งผลให้ราคาข้าวลดลง  ส่วนต่างระหว่างรายได้กับต้นทุนจึงมีสิทธิจะลดลงหรือมากขึ้นก็ได้  เมื่อนำมาพิจารณาร่วมกับความจริงที่ว่า  ข้าวไทยตอนนี้คุณภาพก็ค่อนข้างดีอยู่แล้ว  การจะเพิ่มมูลค่าเพิ่มของข้าวให้มากขึ้น เพื่อให้ข้าวขายได้ราคาดีพอที่จะหักล้างกับผลของการเพิ่มขึ้นของปริมาณข้าวในตลาด  จึงเป็นเรื่องที่ท้าทายอย่างยิ่ง
 

หากจะให้มูลค่าเพิ่มสูงขึ้นจนเกษตรกรได้รับผลตอบแทนอย่างเป็นกอบเป็นกำ  ข้าวชนิดใหม่ต้องแตกต่างกับของเดิมในตลาดอย่างชัดเจน  ปัญหานี้ไม่ใช่โจทย์ที่จะแก้กันได้ในห้องทดลองเท่านั้น  เพราะมีแง่มุมด้านการตลาดเกี่ยวกับทัศนคติและรสนิยมของผู้บริโภคเข้ามาเกี่ยวข้อง
 

โดยปกติแล้ว  ราคาข้าวมีความผันผวนมาก  แต่แนวโน้มต้นทุนในการผลิตมีแต่สูงขึ้น  บวกกับความไม่แน่นอนของดินฟ้าอากาศ  ยิ่งทำให้การเพิ่มส่วนต่างระหว่างรายได้และต้นทุนให้กับเกษตรกรเป็นเรื่องที่ท้ายทายอย่างยิ่ง
 

เมื่อเจอกับความท้าทายในลักษณะนี้  สิ่งที่ควรทำ คือ การจัดลำดับความสำคัญของกลยุทธ์  โดยดูว่ากลยุทธ์ไหนจะสามารถแก้ปัญหาที่เป็นหัวใจสำคัญได้มากที่สุด  แล้วทุ่มเทกำลังคนและงบประมาณไปในเรื่องนั้นให้มากพอ
 

ตามหลักวิชาการจัดการเชิงกลยุทธ์  การดำเนินกลยุทธ์อะไรก็ตาม  ให้ประสบความสำเร็จอย่างที่ต้องการ  ทรัพยากรต้องมีพอจะตอบสนองความต้องการขั้นต่ำของกลนำกลยุทธ์ไปใช้  ไม่เช่นนั้นแล้วถึงลงทุนลงแรงไปถ้ายังไม่ถึงระดับนี้กลยุทธ์ก็ไม่มีทางจะประสบความสำเร็จได้เลย  ดังนั้น  การกระจายกำลังคนและทรัพยากรโดยไม่ได้พิจารณาถึงความต้องการขั้นต่ำ ก็ไม่ต่างอะไรกับการตำน้ำพริกละลายแม่น้ำ
 

การพัฒนาข้าวเป็นปัญหาด้านอุปทาน   การจะได้ข้าวมาสักถังหนึ่ง  เกี่ยวข้องกับผู้คนหลายกลุ่ม  ไม่ว่าจะเป็น เกษตรกร  ธุรกิจขายวัตถุดิบและเครื่องไม้เครื่องมือในการปลูกข้าว  พ่อค้าคนกลาง  โรงสี  ผู้ขายข้าวในประเทศ  และผู้ส่งออกข้าว  แต่ก็ไม่ได้หมายความว่าทุกอย่างในห่วงโซ่อุปทานจำเป็นต้องได้รับการพัฒนาไปพร้อมๆ กันเสมอไป  โดยเฉพาะในกรณีของประเทศไทยที่ดูเหมือนทุกข้อของห่วงโซ่อุปทานต่างก็มีปัญหาด้วยกันทั้งนั้น
 

หากจะให้เลือกแล้ว  ห่วงโซ่ที่น่าจะได้รับการเหลียวแลมากที่สุดในตอนนี้ คือ  เกษตรกรซึ่งเป็นห่วงโซ่ข้อแรก  เพราะหากโซ่ข้อนี้ไม่แข็งแรงก็อย่าหวังเลยว่าข้ออื่นๆ จะไปรอด
 

จนถึงทุกวันนี้  วิธีการที่ใช้ในการแก้ปัญหาของเกษตรกรสารพัดแบบไม่ได้ทำให้ชีวิตของเกษตรกรเปลี่ยนแปลงไปในทางที่ดีขึ้นอย่างมีนัยสำคัญ  การจำนำข้าว  การประกันราคาข้าว  การให้สินค้า  เคยทำกันมาแล้วหลายครั้ง  แต่จนแล้วจนรอด  เกษตรกรก็ยังยากจนเป็นหนี้เป็นสินอยู่ดี
 

นโยบายเหล่านี้  หากนำมาใช้ในระยะสั้น  เพื่อแก้ปัญหาเฉพาะหน้า  ระหว่างการปรับกระบวนการผลิตข้าว  ให้มีประสิทธิภาพมากขึ้น  ก็เป็นเรื่องที่พอจะยอมรับได้  แต่ถ้าคิดจะใช้เป็นนโยบายถาวร  รัฐบาลก็ต้องตอบคำถามให้ได้ว่า  ทำไมถึงประกันราคาข้าว  แต่ไม่ประกันรายได้ให้กับกลุ่มอื่น  อย่างเช่น  พ่อค้าแม่ค้าหาบเร่แผงลอย  นักธุรกิจรายย่อย  ในเมื่อคนเหล่านี้ก็ต้องเจอกับความเสี่ยงในชีวิตเช่นเดียวกับเกษตรกร
 

การเลือกช่วยคนเพียงบางกลุ่ม  แล้วไม่ช่วยคนกลุ่มอื่นที่เจอปัญหาแบบเดียวกัน  ก็คือ  การเลือกปฏิบัติ  รัฐบาลชุดนี้เข้าทำงานเพื่อคนทั้งประเทศ  การเลือกปฏิบัติแบบโจ่งแจ้งอย่างนี้  คงทำให้ผู้ที่ลงคะแนนเสียงให้กับพรรคหลายคนรู้สึกผิดหวัง
 

หากรัฐบาลใหม่อยากจะช่วยให้เกษตรกรสามารถลืมตาอ้าปากได้จริง  รัฐบาลต้องมองให้ไกลกว่าการแก้ปัญหาที่ปลายเหตุ  มองปัญหาอย่างมีเหตุผล  เปลี่ยนทัศนคติในการทำงาน  ไม่แก้ปัญหาแบบมองจากที่สูงลงมา  แล้วคิดเอาเองว่า  อะไรที่ทำได้  อะไรที่ทำไม่ได้
 

การแก้ปัญหาที่สลับซับซ้อนแบบนี้  ต้องอาศัยองค์ความรู้ที่เกิดขึ้นจากการปฏิบัติจริง  ตัวอย่างของเกษตรกรที่ประสบความสำเร็จมีอยู่เป็นจำนวนไม่น้อย  น่าจะเอาบทเรียนจากเขาเหล่านี้มาใช้ในการกำหนดยุทธศาสตร์และกลยุทธ์บ้าง  เพราะสิ่งที่เขาได้เรียนรู้นั้นเป็นองค์ความรู้แบบเดียวกับที่เกษตรกรคนอื่นต้องการ  พิสูจน์แล้วว่าทำได้จริง
 

การพูดภาษาเดียวกัน  ย่อมช่วยให้การสื่อสารทำได้ง่ายขึ้น  การเรียนรู้จากคนที่เจอปัญหาแบบเดียวกัน ย่อมดีกว่าการเรียนรู้จากคนที่อยู่ในวงนอก  ก็ใครเล่าจะเข้าใจเกษตรกรด้วยกันเองได้ดีกว่าเกษตรกรด้วยกัน