จาก มติชนออนไลน์

ทะนุพงศ์ กุสุมา ณ อยุธยา ta-nu-pong@hotmail.com

"หนอนนก" เพาะเลี้ยงง่าย ลงทุนน้อย รายได้ดี

เมื่อ วันที่ 9-11 พฤศจิกายน 2553 ที่ผ่านมา สำนักวิจัยและพัฒนาวิทยาการหลังเก็บเกี่ยวและแปรรูปผลิตผลเกษตร (สวป.) กรมวิชาการเกษตร ได้จัดงาน ในหัวข้อ "งานวิจัยใช้ได้จริง" ขึ้น กิจกรรมภายในงานมีการจัดแสดงและสาธิตผลิตภัณฑ์ต่างๆ นิทรรศการ ผลิตภัณฑ์แปรรูป ผลผลิตเกษตรที่ปลอดโรคและผู้บริโภคปลอดภัย หรือแม้แต่ผลิตภัณฑ์จากหน่วยงานและบริษัทต่างๆ เป็นจำนวนมาก ทั้งนี้ งานดังกล่าวได้จัดขึ้นเป็นประจำทุกปี

โปรแกรมรายการสาธิตการแปรรูป ผลิตภัณฑ์ในงานมีหลายเรื่องที่น่าสนใจ และสามารถนำไปใช้ประกอบอาชีพหารายได้ได้ทันที และมีรายการหนึ่งเป็นที่สนใจไม่แพ้รายการอื่นคือ เรื่อง "รวยด้วยหนอนนก" เป็นเรื่องที่กำลังได้รับความสนใจอย่างแพร่หลายในกลุ่มผู้ประกอบอาชีพหลาย สาขา เพราะเป็นสัตว์เศรษฐกิจที่สามารถทำเงินได้อย่างงดงาม

หนอน นก เป็นชื่อสามัญที่เรียกสำหรับหนอนของแมลงปีกแข็ง ชนิด Tenebrio molitor หรือในชื่อสามัญภาษาอังกฤษว่า Mealworm ปัจจุบัน นิยมเพาะเลี้ยงเป็นสัตว์เศรษฐกิจ โดยมีความสำคัญใช้เป็นอาหารสำหรับสัตว์เลี้ยงชนิดต่างๆ โดยเฉพาะ สัตว์เลี้ยงสวยงาม เช่น ปลาสวยงาม นกสวยงาม สัตว์เลื้อยคลาน รวมถึงสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมขนาดเล็กบางชนิด เช่น แฮมสเตอร์ หรือกระรอก อีกทั้งเกษตรกรหรือผู้สนใจทั่วไปยังสามารถเพาะเลี้ยงหนอนนกได้เอง เพราะมีต้นทุนต่ำ เลี้ยงง่าย ทำให้สามารถลดค่าใช้จ่ายในการซื้ออาหารเลี้ยงสัตว์เหล่านั้นได้

กลุ่ม วิจัยและพัฒนาเทคโนโลยีหลังการเก็บเกี่ยว สำนักวิจัยและพัฒนาวิทยาการหลังการเก็บเกี่ยวและแปรรูปผลผลิตเกษตร กรมวิชาการเกษตร เป็นหน่วยงานที่ให้บริการด้านคำแนะนำ ให้ความรู้ และอบรม วิจัย พัฒนา และถ่ายทอดองค์ความรู้และนวัตกรรมด้านเทคโนโลยีหลังการเก็บเกี่ยว เพื่อประโยชน์ในการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมของชาติ และยังเป็นหน่วยงานที่จัดให้ความรู้ อบรม เทคนิคการเพาะเลี้ยงและขยายพันธุ์หนอนนกให้กับผู้ที่เกี่ยวข้องและผู้สนใจ ทั่วไป

คุณอัจฉรา เพชรโชติ นักวิชาการเกษตรปฏิบัติการ เป็นบุคคลหนึ่งในทีมกลุ่มวิจัยฯ ได้ให้ข้อมูลว่า ด้วงหนอนนก (Yellow mealworm) เป็นแมลงที่ชอบทำลายเมล็ดแตก ผลิตภัณฑ์จากธัญพืชและซากแมลง มีขนาดลำตัว 12.0-16.0 มิลลิเมตร มีรูปร่างตัวเต็มวัยสีน้ำตาลเข้ม ลำตัวแบน ตัวหนอนสีเหลืองอมน้ำตาล รูปทรงกระบอก

แมลงชนิดนี้เป็นแมลงที่ใหญ่ ที่สุดของแมลงศัตรูผลิตผลเกษตร ตัวเต็มวัยเพศเมีย วางไข่ประมาณ 500 ฟอง ระยะไข่ 7 วัน ระยะหนอน 90 วัน ระยะดักแด้ 7 วัน ตัวเต็มวัยมีอายุประมาณ 2-3 เดือน ระยะเจริญเติบโตประมาณ 3 เดือน มักพบมากในเขตอบอุ่นและมีความทนทานต่ออากาศหนาว โดยมีศัตรูธรรมชาติคือ ตัวห้ำ ได้แก่ Amphibolus venator

"หนอนนก ให้คุณค่าทางอาหารค่อนข้างสูง เหมาะสำหรับสัตว์ปีกทุกชนิด รวมถึงปลาสวยงามต่างๆ เพราะหนอนนกให้โปรตีนสูงในบรรดาธาตุอาหาร รองลงมาจะเป็นไขมัน นอกจากนั้น ยังมีแร่ธาตุที่สะสมในตัวหนอนอีกหลายอย่าง

อัน ที่จริง ด้วงหนอนนก เป็นแมลงศัตรูชนิดหนึ่งของผลิตผลเกษตร และมันใช้ผลิตผลเกษตรเป็นอาหาร แต่ปัจจุบันมีการนำหนอนนกมาเลี้ยงเชิงธุรกิจบ้าง หรือเพื่อใช้ในการให้อาหารแก่สัตว์ จึงนิยมใช้อาหารเลี้ยงแทน จริงๆ มันบินได้ แต่ไม่ค่อยบิน ชอบอุณหภูมิที่ต่ำๆ แต่โดยทั่วไปเกษตรกรจะนำไปเลี้ยงที่สวน ในสภาพอากาศปกติ" คุณอัจฉรา กล่าว

นัก วิชาการยังอธิบายเพิ่มเติมอีกว่า วงจรชีวิตของด้วงหนอนนก มี 4 ระยะ อันได้แก่ หนึ่ง ตัวเต็มวัย ที่เป็นพ่อ-แม่พันธุ์ จากนั้นสอง จึงวางไข่ แล้วสาม เป็นหนอน และสี่ เป็นดักแด้

"ช่วงเวลาที่ใช้ประโยชน์คือ ระยะที่เป็นหนอน จะเป็นช่วงอายุประมาณ 2 เดือนครึ่ง ที่นำไปใช้เป็นอาหารสัตว์ แต่ถ้าช่วงใดที่ของขาดตลาด โดยเฉพาะอย่างยิ่งช่วงฤดูร้อน และมีความจำเป็นต้องรีบใช้ อาจเหลือเพียง 1 เดือนครึ่ง ก็ได้" คุณอัจฉรา บอก

การเตรียมอุปกรณ์

1. ถาดอะลูมิเนียม กว้าง 11 นิ้ว ยาว 15 นิ้ว ขอบสูง 2-3 นิ้ว

2. หรือกล่องพลาสติค ขนาดกว้าง 8 นิ้ว ยาว 11.5 นิ้ว ขอบสูง 4 นิ้ว

3. สำลี หรือผ้าขาวบาง เพื่อใช้ชุบน้ำ

4. ชั้นเลี้ยงแมลงสำหรับวางถาด

5. อาหารไก่

6. น้ำผึ้ง

7. ตะแกรงสำหรับร่อนตัวหนอน

ขั้นตอนการเลี้ยง

1. นำอาหารไก่ ปริมาณ 500 กรัม เทลงในถาดอะลูมิเนียม จากนั้นให้ใส่หนอนนกลงไป ประมาณ 300 ตัว และใช้สำลีชุบน้ำหรือน้ำผึ้งผสมน้ำให้ชุ่มพอหมาด วางลงกลางถาด (หมั่นเติมน้ำเป็นระยะ อย่าให้น้ำแห้ง) แล้วปิดด้วยตาข่ายมุ้ง ควรวางบนชั้นสำหรับเลี้ยงแมลงหรือเลี้ยงในห้องที่มีมุ้งลวด การเติมอาหารควรเติมทุก 1-2 สัปดาห์

2. เมื่อเลี้ยงได้ระยะหนึ่ง หนอนนก จะเข้าเป็นดักแด้ ซึ่งในช่วงนี้จะไม่กินอาหาร ประมาณ 5-7 วัน ให้แยกดักแด้ออกมาใส่ลงในถาดใหม่ เมื่อดักแด้เปลี่ยนเป็นตัวเต็มวัย ให้แยกไปไว้ในถาดที่มีอาหารเหมือนกับการเริ่มเลี้ยงหนอน โดยใส่ตัวเต็มวัยถาดละ 100-150 คู่ จากนั้น ตัวเต็มวัยจะเริ่มผสมพันธุ์ หลังจากที่ออกจากดักแด้ ประมาณ 7 วัน ตัวเมียจะวางไข่ ตัวละ 1-2 ฟอง ต่อวัน อายุการวางไข่ 40-50 วัน

3. หลังจากตัวเต็มวัยวางไข่แล้ว 7 วัน ให้แยกตัวเต็มวัยออกจากถาดเดิม นำไปเลี้ยงในอาหารถาดใหม่ เพื่อให้ตัวเต็มวัยวางไข่และเจริญเติบโตเป็นตัวหนอน ซึ่งจะใช้เวลา 5-7 วัน ระยะหนอนจะลอกคราบ 10-14 ครั้ง หรือมีอายุ 75-90 วัน ทั้งนี้ ช่วงเวลาสำหรับนำไปขายที่ประมาณ 60 วัน

ให้เลี้ยงขยายพันธุ์ไป เรื่อยๆ ตามวิธีที่กล่าวมาข้างต้น สำหรับการคัดเลือกตัวเต็มวัยเพื่อการวางไข่ ควรเลือกหนอนที่มีขนาดใหญ่และมีสุขภาพแข็งแรง ทั้งนี้ ให้สังเกตจากการเคลื่อนไหวอย่างว่องไว พร้อมกับแยกใส่ถาดอาหารใหม่ทุก 1-2 สัปดาห์ เพื่อให้ได้ไข่หรือหนอนที่มีขนาดใกล้เคียงกันเป็นชุดๆ

การ เลี้ยงในปัจจุบัน ให้ใช้อาหารไก่รุ่นในการเพาะเลี้ยง เพราะอาหารไก่ให้สารอาหารที่ดีต่อหนอนนกมากกว่ารำข้าวสาลีหรือรำละเอียดที่ เคยใช้ในอดีต แต่อย่างไรก็ตาม ขึ้นอยู่กับความสะดวกของผู้เลี้ยงที่จะหามาได้ง่ายและประหยัดค่าใช้จ่ายเป็น หลัก

"ข้อควรระวัง สำหรับอาหารไก่ที่นำมาเลี้ยงคือ ต้องตรวจดูมด มอด หรือแมลงอื่นๆ ที่อาจจะเข้ามาปะปนกับอาหารไก่ได้ และควรกำจัดเสียก่อน เพราะสิ่งเหล่านั้นจะเป็นศัตรูของหนอนนก อีกทั้งยังมีพวกจิ้งจก หนู และแมลงสาบ ที่ควรระวัง พร้อมหาทางป้องกันด้วย

ข้อแนะนำ สำหรับคนที่เพิ่งเลี้ยงและไม่ต้องการใช้พื้นที่มาก ก็ให้นำอาหารไก่ที่จะใช้ไปใส่ในช่องแช่แข็งของตู้เย็นไว้อย่างน้อย 3 วัน เพื่อเป็นการกำจัดมด มอด และแมลงอื่นๆ ก่อน เพราะความเย็นจัดจะช่วยกำจัดแมลงเหล่านั้นได้ เมื่อครบกำหนดให้นำออกจากตู้เย็น นำมาผึ่งไว้ด้านนอกที่อุณหภูมิปกติ อีกประมาณ 2 วัน เพื่อไล่ความชื้นออกไป เพราะหัวใจการเลี้ยงที่สำคัญคือความชื้นและความสะอาด" นักวิชาการให้รายละเอียด

ส่วนการให้น้ำหนอนนก ให้ใช้ผ้าขาว ตัดขนาดเท่าฝ่ามือ แล้วฉีดพ่นน้ำใส่ผ้าพอหมาดๆ (อย่าพ่นใกล้หนอนและอาหาร) แล้วนำผ้าที่พ่นน้ำวางลงบนถาดที่มีหนอน เพราะเมื่อหนอนกินอาหารแล้วจะดูดน้ำจากผ้า หากไม่ใช้ผ้าก็อาจใช้สำลีแทน โดยใช้วิธีการเดียวกัน ทั้งนี้ จะให้น้ำเพียงวันละครั้งเท่านั้น

นอก จากผ้าและสำลีแล้ว หากทำเป็นฟาร์มขนาดใหญ่อาจใช้ผักหรือผลไม้ได้ แต่ต้องแน่ใจว่าผักและผลไม้เหล่านั้นปลอดจากสารพิษ โดยการนำไปล้างให้สะอาดแล้วปล่อยให้สะเด็ดน้ำก่อนนำไปวางบนภาชนะที่เลี้ยง หนอน ข้อควรระวังคือ ต้องหมั่นเปลี่ยนบ่อยๆ เพราะถ้าผลไม้หรือผักเน่าจะมีเชื้อรา ไร และแบคทีเรีย

การให้อาหาร หนอนต้องหมั่นตรวจดูว่า พร่องลงบ้างหรือไม่ หากพร่องให้ใช้กระชอนตักหนอนและอาหารที่เหลือขึ้นมาให้หมด แล้วย้ายไปใส่ไว้ในถาดใบใหม่ที่ใส่อาหารเตรียมไว้แล้ว สำหรับถาดเดิมที่ย้ายหนอนออกมาจะพบว่า มีมูลหนอนอยู่ อย่าทิ้ง...ให้นำไปใส่ต้นไม้ เพราะเป็นปุ๋ยอย่างดีเลยทีเดียว บางแห่งที่เลี้ยงหนอนมากๆ เขาจะนำมูลหนอนไปบรรจุถุงขาย ในราคา 10 บาท

นัก วิชาการแนะนำว่า การเลี้ยงหนอนไปนานๆ ในปริมาณมากๆ อย่าให้ผสมพันธุ์กันเองอยู่ตลอด เพราะการผสมพันธุ์กันเองอาจทำให้พันธุ์ที่ได้รุ่นต่อๆ มาขาดความแข็งแรง ไม่ค่อยสมบูรณ์ ดังนั้น จึงควรนำพันธุ์จากที่ต่างกันหรือที่ไกลๆ มาผสมกันเพื่อให้เกิดความสมบูรณ์และแข็งแรงมากยิ่งขึ้น

นอกจากนั้น นักวิชาการคนเดิมยังให้คำแนะนำเพิ่มเติมอีกว่า ถ้าเป็นมือใหม่ และประสงค์จะเลี้ยงหนอนนกเพื่อเป็นการหารายได้เสริม ควรเริ่มต้นแบบประหยัดก่อน อย่าเพิ่งทุ่มเทลงทุนจำนวนมาก เมื่อทำไปได้สักระยะหนึ่งและเริ่มคุ้นเคยจนสามารถควบคุมงานทั้งหมดได้แล้ว จึงค่อยลงทุนเพิ่มในภายหลัง

การลงทุนในการเลี้ยงหนอนนก หากผลิตหนอนนก 1 กิโลกรัม จะใช้ต้นทุนประมาณ 70 บาท และใช้เวลาในการผลิต 8-9 สัปดาห์ ส่วนราคาขายในปัจจุบัน (ปี 2553) นิยมขายปลีก ที่ขีดละ 40-80 บาท และกิโลกรัมละ 300-500 บาท

"สำหรับมือใหม่ สามารถควบคุมค่าใช้จ่ายได้ โดยให้ใช้อุปกรณ์หรือภาชนะที่มีอยู่ในบ้านก่อน ไม่ว่าจะเป็นลัง กล่อง หรือถาดพลาสติคเก่าๆ สามารถนำมาใช้ได้ทั้งนั้น หากประสบความสำเร็จทำจนเกิดความชำนาญแล้ว มีตลาดรองรับแล้ว ค่อยต่อยอดขยายผลไปซื้ออุปกรณ์หรือภาชนะที่มีขนาดใหญ่เข้ามาเพิ่มก็ยังไม่ สายไป" คุณอัจฉรา กล่าวในที่สุด

อันเนื่องมาจากการเลี้ยงหนอนนกทำได้ ง่าย สะดวก ไม่ยุ่งยาก ไม่เปลืองสถานที่ จึงทำให้มีผู้สนใจเลี้ยงหนอนนกเพิ่มขึ้น บ้างเลี้ยงเพื่อเป็นรายได้เสริม บ้างเพาะขายเป็นธุรกิจ บ้างเลี้ยงเพื่อใช้เป็นอาหารของสัตว์ต่างๆ ซึ่งเป็นการลดต้นทุนได้อย่างมาก

ท่านผู้อ่านที่มีความสนใจและ ประสงค์จะลองเลี้ยงหนอนนก สามารถติดต่อขอรายละเอียดได้ ที่ กลุ่มวิจัยและพัฒนาเทคโนโลยีหลังการเก็บเกี่ยว สำนักวิจัยและพัฒนาวิทยาการหลังการเก็บเกี่ยวและแปรรูปผลิตผลเกษตร กรมวิชาการเกษตร จตุจักร กรุงเทพฯ 10900 โทรศัพท์ (02) 579-7813-4