จากปัญหาที่ประชาชนสอบถามไปยังโครงการวิจัยด้าน “ทรัพยากรจุลินทรีย์” คณะศิลปศาสตร์และวิทยา ศาสตร์ ว่า เมื่อได้รับแจกหัวเชื้อจุลินทรีย์มีประโยชน์มากจากหน่วยงานต่าง ๆ แต่หัวเชื้อจุลินทรีย์ที่ได้รับแจกมามีจำนวนจำกัด รวมทั้ง หัวเชื้อมีอายุ อาจหมดสภาพ หรือตายลง หากต้องการขยายหัวเชื้อ และต่อหัวเชื้อ ให้มีอายุยาวนาน  โดยเลี้ยงหัวเชื้อจุลินทรีย์ที่ได้รับมา เก็บไว้ใช้เองที่บ้าน แต่ไม่มีวัสดุอุปกรณ์ หรือความรู้ทางวิทยาศาสตร์มากนัก  จะทำอย่างไร

รองศาสตราจารย์ ดร.จุรีย์รัตน์ ลีสมิทธิ์ หัวหน้าโครงการวิจัยด้าน “ทรัพยากรจุลินทรีย์”  บอกว่าหากต้องการเพิ่มจำนวน ขยายเชื้อเก็บไว้ใช้ต่อมีขั้นตอนทำง่าย ๆ ดังนี้ นำมะพร้าว (มะพร้าวอ่อน หรือแก่ก็ได้) มาปอกเปลือกเฉพาะด้านขั้วบน จากนั้นใช้ไขควงลนไฟ เจาะส่วนตามะพร้าวให้เป็นรู หยอดหัวเชื้อจุลินทรีย์ที่ต้องการขยายลงไป  แล้วปิดรูที่หยอดเชื้อด้วยพลาสเตอร์ปิดแผลให้สนิท  ขณะเจาะตามะพร้าว หยอดหัวเชื้อ ควรติดไฟตะเกียงอยู่ตลอดเวลา เพื่อให้อากาศบริเวณนั้นเกิดความร้อน จะช่วยลดการปนเปื้อนจากจุลินทรีย์ในอากาศ  ลงในการเพาะขยายหัวเชื้อ  เก็บมะพร้าวที่ใส่หัวเชื้อจุลินทรีย์แล้วไว้ในที่ร่ม เขย่าทุกวัน วันละ 2 ครั้ง เช้าเย็น นาน 2-3 วัน จะได้หัวเชื้อจุลินทรีย์ที่เพิ่มจำนวนในน้ำมะพร้าว ประมาณ 100-1,000 เท่า  การขยายของหัวเชื้อจุลินทรีย์จะดีหรือไม่  ขึ้นกับชนิดของหัวเชื้อและอุณหภูมิภายนอก  ช่วงอากาศร้อนหัวเชื้อจุลินทรีย์จะโตเร็วกว่าช่วงหน้าหนาว สังเกตปริมาณมากน้อยของหัวเชื้อหลังขยายได้คร่าว ๆ  จากความขุ่นของน้ำมะพร้าว  หากขุ่นมากแสดงว่ามีจุลินทรีย์จำนวนมากกว่าน้ำมะพร้าวที่ขุ่นน้อย

การขยายหัวเชื้ออีกวิธีหนึ่ง  สามารถทำได้โดย หุงข้าวขาวให้สุก ตักข้าวตอนกำลังสุกใหม่ ๆ ร้อน ๆ ใส่ในถุงพลาสติกที่สะอาด อาจจะโรยกลูโคส ลงไปเล็กน้อยประมาณ 1-2 ช้อนโต๊ะ ต่อข้าว 2 ทัพพี  เพื่อช่วยเร่งการขยายหัวเชื้อ (กลูโคสกระป๋องนี้มีจำหน่ายตามร้านขายยาทั่วไป)  ใส่หัวเชื้อที่ต้องการขยายลงไป ผสมให้เข้ากัน ปิดปากถุงไว้  ข้อควรระวังเช่นเดียวกันคือ ขณะตักข้าวใส่ถุง หยอดหัวเชื้อ  ควรติดไฟตะเกียงอยู่ตลอดเวลา เพื่อให้อากาศบริเวณนั้นเกิดความร้อน จะช่วยลดการปนเปื้อนจากจุลินทรีย์ในอากาศสู่หัวเชื้อที่ต้องการขยายหัว เชื้อ  เก็บถุงข้าวขาวที่ใส่หัวเชื้อจุลินทรีย์แล้วในที่ร่ม นาน 2-3 วัน จะได้หัวเชื้อจุลินทรีย์ที่โตในข้าวขาว ประมาณ 10-100 เท่า

เทคนิคการต่อหัวเชื้อ และขยายหัวเชื้อนี้  มีข้อควรระวังคือ การปนเปื้อนของจุลินทรีย์ในสิ่งแวดล้อมทั่วไป ที่อาจตกลงไปในระหว่างขั้นตอนการถ่ายหัวเชื้อ  เนื่องจากจุลินทรีย์ที่ปนเปื้อนสามารถเติบโตได้ดีในน้ำมะพร้าว หรือข้าวขาวเช่นกัน  การปนเปื้อนนี้ สามารถป้องกันได้ โดยพยายามใช้ความร้อนช่วยระหว่างการถ่ายเชื้อ เช่น ใช้ไขควงลนไฟเจาะรู  ใช้ข้าวที่หุงสุกใหม่ ๆ กำลังร้อน หรือลนไฟอุปกรณ์ที่เกี่ยวข้องด้วยไฟแช็ก การตักข้าวใส่ถุง การหยอดหัวเชื้อ  ควรทำขณะติดไฟตะเกียงอยู่ตลอดเวลา เพื่อให้อากาศบริเวณนั้นเกิดความร้อน  น้ำมะพร้าวและข้าวขาวหุงสุก ส่งเสริมการโตของหัวเชื้อจุลินทรีย์ส่วนใหญ่ได้ แต่การขยายหัวเชื้อจะดีมากน้อยแค่ไหน คงต้องใช้ความสังเกตหัวเชื้อที่ขยายแล้ว หัวเชื้อจุลินทรีย์บางชนิด อาจมีความชอบอาหารต่าง ๆ กัน รวมทั้งเชื้อหลายชนิด ที่อยู่ในหัวเชื้อจุลินทรีย์ อาจจะมีอัตราการเติบโตในวัตถุเพาะเลี้ยงไม่เท่ากัน

โครงการฯ ยังมีองค์ความรู้ที่น่าสนใจเกี่ยวกับจุลินทรีย์อีกมากมาย อาทิ น้ำหมักชีวภาพสูตรส่งเสริมการโต สูตรต้านโรค หัวเชื้อจุลินทรีย์ธรรมชาติเพื่อการเกษตร  ผู้สนใจสามารถติดต่อขอข้อมูลเพิ่มเติมด้าน “ทรัพยากรจุลินทรีย์”  ได้ที่ รองศาสตราจารย์ ดร.จุรีย์รัตน์  ลีสมิทธิ์  คณะศิลปศาสตร์และวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขตกำแพงแสน  โทรศัพท์ 0-3428-1105-6 ต่อ 7654 อีเมล jureerat.c@ku.ac.th  คณะผู้วิจัยขอขอบพระคุณที่ปรึกษา  ศ.ดร.ธีระ สูตะบุตร  (ประธานคณะกรรมการบริหารสภาวิจัยแห่งชาติและอดีต รมว.เกษตรและสหกรณ์)  ผศ.ดร.ชานันก์ สุดสุข และ ดร. อนามัย ดำเนตร.